Án lệ số 5 - Tranh chấp di sản thừa kế

Nguồn án lệ:

• Quyết định giám đốc thẩm số 39/2014/DS-GĐT ngày 09-10-2014 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về vụ án “Tranh chấp di sản thừa kế” tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Nguyên đơn:

• Bà Nguyễn Thị Thưởng, bà Nguyễn Thị Xuân.

Bị đơn:

• Ông Nguyễn Chí Trải, chị Nguyễn Thị Thuý Phượng, bà Nguyễn Thị Bích Đào.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan:

• Nguyễn Thị Xê, Nguyễn Chí Đạt (Danforth Chi Nguyen), Nguyễn Thuần Lý, Nguyễn Thị Trinh, Nguyễn Chí Đức, Nguyễn Thị Thuý Loan, Phạm Thị Liên, Phạm Thị Vui, Trần Đức Thuận, Trần Thành Khang.

Nội dung vụ án: Vụ án liên quan đến tranh chấp di sản thừa kế của căn nhà số 263 đường Trần Bình Trọng, Phường 4, Quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh. Cha mẹ của các bên đương sự là cụ Nguyễn Văn Hưng (chết năm 1978) và cụ Lê Thị Ngự (chết năm 1992). Hai cụ có sáu người con: bà Nguyễn Thị Xê, ông Nguyễn Chí Trải, bà Nguyễn Thị Xuân, bà Nguyễn Thị Thưởng, bà Nguyễn Thị Trinh, và ông Nguyễn Chí Trai. Ông Trai có vợ là bà Ông Thị Mạnh và có 5 người con: anh Nguyễn Thuần Lý, anh Nguyễn Thuần Huy, chị Nguyễn Thị Quới Đường, anh Nguyễn Chí Đạt (sinh năm 1966), và anh Nguyễn Chí Đạt (sinh năm 1968). Theo Quyết định số 413/2008 ngày 31-3-2008 của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, ông Trai, bà Mạnh, anh Huy, chị Đường, và anh Nguyễn Chí Đạt (sinh năm 1968) đã chết.

Khởi kiện và quá trình giải quyết:

• Ngày 18-7-2008, bà Thưởng và bà Xuân khởi kiện yêu cầu chia thừa kế căn nhà số 263. Căn nhà này do cụ Hưng và cụ Ngự nhận chuyển nhượng đất từ ông Đào Thành Phụng năm 1953, xây dựng năm 1966, và chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở, quyền sử dụng đất. Nhà hiện do chị Nguyễn Thị Thuý Phượng quản lý. Quá trình quản lý, chị Phượng cho bà Nguyễn Thị Bích Đào thuê một phần căn nhà để làm lò bánh mì. Các nguyên đơn yêu cầu chia thừa kế căn nhà theo quy định pháp luật, xin nhận nhà và hoàn lại bằng tiền cho các thừa kế khác. Chị Phượng không thuộc diện thừa kế nên phải trả lại nhà.

Lập trường của bị đơn:

• Chị Nguyễn Thị Thuý Phượng thống nhất về quan hệ gia đình, cho biết căn nhà số 263 là tài sản của ông bà nội chị, mua từ năm 1953, khi đó là nhà ngói, vách ván. Chị sống tại căn nhà này từ nhỏ đến nay, đã sửa chữa nhà nhiều lần. Chị có phần thừa kế của cha vì cha chị đã lập tờ cho đứt tài sản thừa kế ở Việt Nam cho chị năm 2006. Chị không đồng ý yêu cầu của nguyên đơn vì cho rằng thời hiệu chia thừa kế đã hết và hiện tại chị và hai con đang sống tại căn nhà này.
• Ông Nguyễn Chí Trải trình bày rằng ông đã cho đứt phần tài sản thừa kế của ông cho chị Phượng năm 2006, nhưng sau đó hủy bỏ và ủy quyền cho bà Thưởng, bà Xuân thay mặt ông tại Tòa án, khi xét xử xong sẽ trao phần tài sản thừa kế của ông cho con trai là anh Nguyễn Chí Đức.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan:

• Bà Nguyễn Thị Trinh, anh Nguyễn Chí Đạt (sinh năm 1966), anh Nguyễn Thuần Lý, bà Nguyễn Thị Xê, chị Nguyễn Thị Thuý Loan, anh Nguyễn Chí Đức đều thống nhất với yêu cầu của các nguyên đơn và đề nghị trả lại nhà.

Phán quyết của Tòa án:

• Sơ thẩm: Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh quyết định chia thừa kế căn nhà, buộc mẹ con chị Phượng và bà Đào giao lại nhà đất tranh chấp cho bà Thưởng, bà Xuân, đồng thời phải trả phần tài sản bằng tiền cho các thừa kế khác.
• Phúc thẩm: Giữ nguyên phán quyết của Tòa sơ thẩm.
• Giám đốc thẩm: Chánh án Tòa án nhân dân tối cao kháng nghị bản án phúc thẩm và sơ thẩm, yêu cầu xét xử lại vì chưa xem xét công sức đóng góp của chị Phượng. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao nhận định công sức của chị Phượng cần được xem xét và hủy bỏ toàn bộ bản án phúc thẩm và sơ thẩm, giao hồ sơ vụ án cho Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh xét xử lại theo quy định của pháp luật.

Kết luận pháp lý: Án lệ số 5 nhấn mạnh rằng trong các vụ án tranh chấp di sản thừa kế, nếu có đương sự thuộc diện được hưởng một phần di sản thừa kế và có công sức đóng góp vào việc quản lý, tôn tạo di sản thừa kế nhưng không có yêu cầu cụ thể về việc xem xét công sức đóng góp, thì Tòa án vẫn phải xem xét công sức của họ. Điều này nhằm đảm bảo sự công bằng và đúng đắn trong quá trình xét xử, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.

Những điểm quan trọng:

1. Công nhận công sức đóng góp: Chị Nguyễn Thị Thuý Phượng đã có công sức quản lý, sửa chữa căn nhà nhưng không được xem xét trong các bản án sơ thẩm và phúc thẩm.
2. Thời hiệu khởi kiện: Thời hiệu khởi kiện đối với di sản của cụ Hưng vẫn còn, nhưng di sản của cụ Ngự đã hết thời hiệu khởi kiện. Tuy nhiên, di sản của cụ Ngự được các đồng thừa kế thừa nhận là tài sản chung chưa chia, nên vẫn được xem xét chia thừa kế.
3. Quyền thừa kế: Chị Phượng không thuộc hàng thừa kế thứ nhất của cụ Hưng, cụ Ngự nhưng là cháu nội và có nhiều công sức quản lý, nên quyền lợi của chị cần được xem xét.