Nguồn án lệ:

• Quyết định giám đốc thẩm số 208/2013/DS-GĐT ngày 03-5-2013 của Tòa Dân sự Tòa án nhân dân tối cao về vụ án "Ly hôn" tại Hà Nội giữa nguyên đơn là chị Đỗ Thị Hồng và bị đơn là anh Phạm Gia Nam.
• Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan: ông Phạm Gia Phác, bà Phùng Thị Tài, anh Phạm Gia Ơn, chị Phạm Thị Lữ, anh Bùi Văn Đáp, chị Đỗ Thị Ngọc Hà.

Khái quát nội dung án lệ:

Trường hợp cha mẹ đã cho vợ chồng người con một diện tích đất và vợ chồng người con đã xây dựng nhà kiên cố trên diện tích đất đó để làm nơi ở, khi vợ chồng người con xây dựng nhà thì cha mẹ và những người khác trong gia đình không có ý kiến phản đối gì; vợ chồng người con đã sử dụng nhà, đất liên tục, công khai, ổn định và đã tiến hành việc kê khai đất, được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất thì phải xác định vợ chồng người con đã được tặng cho quyền sử dụng đất.

Quy định pháp luật liên quan:

• Điều 14 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986;
• Điều 242 của Bộ luật Dân sự năm 1995;
• Khoản 2 Điều 176 của Bộ luật Dân sự năm 1995.

Nội dung vụ án:

Về quan hệ hôn nhân:

Chị Đỗ Thị Hồng và anh Phạm Gia Nam kết hôn năm 1992, có đăng ký tại Ủy ban nhân dân xã Vân Tảo, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội. Sau một thời gian chung sống, hai vợ chồng phát sinh mâu thuẫn và sống ly thân từ tháng 9 năm 2008. Ngày 18-4-2009, chị Hồng khởi kiện xin ly hôn anh Nam và anh Nam đồng ý.

Về con chung:

Hai con chung: Phạm Gia Khang (sinh năm 1992) và Phạm Hương Giang (sinh năm 2000). Chị Hồng và anh Nam đều có nguyện vọng nuôi cả hai con. Khang muốn ở với anh Nam, còn Giang muốn ở với chị Hồng.

Về tài sản:

Trong thời gian chung sống, vợ chồng có xây nhà hai tầng vào năm 2002 và xây thêm tum vào năm 2005 trên thửa đất 80m2 tại xóm Vân Hòa, xã Vân Tảo, huyện Thường Tín. Nhà là tài sản chung của hai vợ chồng, nhưng các bên không thống nhất được về quyền sở hữu đất.

Quan điểm của chị Hồng:

• Đất là của gia đình ông Phạm Gia Phác (bố đẻ anh Nam) được cấp đất giãn dân năm 1992. Gia đình ông Phác đã họp và tuyên bố cho vợ chồng chị diện tích đất này, dù không làm giấy tờ. Năm 2001, ông Phác bảo anh Nam đi làm thủ tục cấp sổ đỏ và đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đứng tên hộ anh Phạm Gia Nam. Do đó, đất này là tài sản chung của vợ chồng.

Quan điểm của anh Nam:

• Đất này bố mẹ chỉ cho vợ chồng ở nhờ chứ chưa cho. Năm 2001, anh tự kê khai làm giấy tờ đất và gia đình không biết. Quan điểm của anh là trả lại đất cho ông Phác.

Quan điểm của ông Phác và bà Tài:

• Đất được cấp giãn dân năm 1992 và ông xây nhà cấp 4 trên đó. Năm 1993, gia đình cho vợ chồng anh Nam, chị Hồng ra làm ăn sinh sống chứ không cho đất. Nguyện vọng của gia đình là để mảnh đất này cho anh Ơn (em trai anh Nam).

Quyết định của tòa sơ thẩm và phúc thẩm:

Tòa án nhân dân huyện Thường Tín (sơ thẩm) và Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội (phúc thẩm) đều xác định đất là của gia đình ông Phác, yêu cầu anh Nam và chị Hồng trả lại đất cho gia đình ông Phác và chia tài sản trên đất cho các bên.

Quyết định giám đốc thẩm:

Hội đồng giám đốc thẩm Tòa Dân sự Tòa án nhân dân tối cao nhận định:

• Nguồn gốc diện tích đất là của ông Phạm Gia Phác được cấp đất giãn dân năm 1992. Gia đình ông Phác cho vợ chồng anh Nam chị Hồng ra ở riêng trên diện tích đất này từ năm 1993.
• Năm 2001, anh Nam đi kê khai làm thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và đã được cấp giấy chứng nhận đứng tên hộ ông Phạm Gia Nam. Gia đình ông Phác và các anh chị em trong gia đình anh Nam đều biết việc xây dựng của vợ chồng anh Nam chị Hồng và không ai có ý kiến phản đối.
• Do đó, có căn cứ xác định rằng gia đình ông Phác đã cho anh chị diện tích đất này, việc xác định đất là tài sản thuộc hộ gia đình ông Phạm Gia Phác là không đúng.

Quyết định:

• Hủy Bản án hôn nhân gia đình phúc thẩm và sơ thẩm về phần quan hệ tài sản.
• Giao hồ sơ cho Tòa án nhân dân huyện Thường Tín xét xử sơ thẩm lại theo quy định của pháp luật.

Ý nghĩa của án lệ:

Án lệ này có giá trị hướng dẫn việc xác định quyền sở hữu tài sản trong trường hợp cha mẹ cho con đất để ở và con đã xây dựng nhà trên đất đó, sử dụng liên tục và công khai mà không bị phản đối. Khi cha mẹ cho con đất để ở và con đã sử dụng liên tục, công khai, đã tiến hành kê khai và được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thì phải xác định quyền sở hữu đất thuộc về người con.

Án lệ này có giá trị hướng dẫn các trường hợp tương tự trong thực tế, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên và tránh các tranh chấp không đáng có.